HỎI

HỎI
HỎI, những điều khiến cuộc sống bạn tốt hơn
Tháng Ba 26,
Hỏi đúng

Trong tiếng Việt, không ngẫu nhiên mà từ học có đi kèm với hai từ quan trọng khác tạo thành “học hỏi” -và “học hành”. Từ ấu thơ cho tới trưởng thành, chúng ta liên tục đặt ra các câu hỏi, và tri thức lớn dần từ đấy. Có thể nói không ngoa rằng, khởi nguồn tri thức chính là các câu hỏi. Vì thế, mấu chốt của cả việc học lẫn việc dạy chính là đặt câu hỏi. Không có câu hỏi, không có tư duy. Hơn thế nữa, trong thời đại của sự thừa mứa thông tin, Internet phủ khắp và các công cụ tìm kiếm lúc nào cũng sẵn sàng, việc ghi nhớ càng mất dần ý nghĩa. Các câu hỏi lúc này trở thành yếu tố quan trọng số một để một người bắt đầu với việc học. Trong khi đó, nền giáo dục Việt Nam có truyền thống “thầy đọc – trò chép” hằng nghìn năm, vì thế người dạy không có thói quen khuyến khích câu hỏi, người học thụ động ít khi đặt câu hỏi. Đây là đặc điểm hơi bất bình thường của một nền giáo dục lành mạnh. Và chính điều đó gây ra cản trở lớn cho cả việc dạy lẫn việc học. Để khơi dậy lại cái trí tò mò ham hiểu biết của người học, để việc học thực sự trở nên “tự thân”, nhà giáo sẽ phải dụng công hơn nhiều trong việc chuẩn bị cho các chiến lược hỏi-đáp để vượt qua cho kì được cái quán tính đó. Và trong tiến trình đó, rõ ràng là cả người thầy và học trò đều phải rèn luyện khả năng hỏi-đáp của mình. Và trên hết, cả hai đối tượng đó phải thành thục tư duy phản biện (critical thinking) vốn có nội hàm quan trọng chính là các câu hỏi.

Chúng ta có thể tìm thấy nhiều tư liệu về việc sử dụng câu hỏi hiệu quả thế nào trong việc học tập. Lối học theo cặp của người Do Thái (Eran Katz) khuyến khích người học đi đến tận cùng của vấn đề bằng cách đặt câu hỏi liên tục, trả lời cho một câu hỏi luôn là một câu hỏi khác. Cách học đó không chỉ giúp người học tiếp cận đến chiều sâu của chân lý mà còn giúp người học tự trải nghiệm để trưởng thành trong quá trình học tập. Và khi đã thực sự “sống” với tri thức ấy, thì nó rất khó mất đi. Đó là bí quyết để dân tộc Do Thái có khả năng ghi nhớ nổi bật, giúp họ bảo tồn được di sản trí tuệ qua hàng nghìn năm mà không cần đến nhiều văn bản. Phổ biến hơn, ngày nay phương pháp học tập dựa vào hỏi đáp của Socrates vẫn được sử dụng như là công cụ học tập cơ bản của rất nhiều lớp học. Theo đó, việc tiếp cận tri thức thường bắt đầu bằng một câu hỏi mấu chốt, tiếp sau đó là việc đối thoại hỏi-đáp liên tục cho tới khi chân lí lộ diện một cách rõ ràng.

Ngày nay các nghiên cứu cho thấy nhiều công ty có được sự thành thành công lâu dài (xem Phương thức Toyota, Xây để trường tồn, Hướng dẫn Scrum) và bền vững là nhờ có khả năng học tập ở mức độ công ty liên tục trong thời gian dài. Ở đó, các kĩ thuật hỏi đáp, truy vấn và thanh tra được đánh giá rất cao và sử dụng thường xuyên. Chúng đóng góp rất nhiều vào phương pháp làm việc hiệu quả của tổ chức.

Người dạy học cần trang bị cho mình một kĩ năng đặt câu hỏi thành thục, chuẩn bị một danh mục các câu hỏi quan trọng của khóa học, tạo ra môi trường để khuyến khích sinh viên hỏi các câu hỏi có chất lượng; một mặt ra sức rèn luyện khả năng đặt ra các câu hỏi tốt, mặt khác trợ giúp sinh viên thực hành liên tục việc đặt câu hỏi có hiệu quả.

1. Chuẩn bị môi trường an toàn cho việc hỏi đáp

Để có được không khí sôi nổi và tự do trong hỏi-đáp, nhà giáo cần phải tạo cho được một môi trường an toàn và thoải mái để khuyến khích việc hỏi của sinh viên. Điều này là tiên quyết. Sở dĩ sinh viên không hỏi là vì họ ngại bị đánh giá, sợ bị sai, sợ bị quở trách là “lười học nên không nắm được bài”, hoặc “dốt như bò nên toàn nói sai”, hoặc “toàn hỏi những thứ vớ vẩn”, v.v. Sinh viên cần phải được khuyến khích hỏi các câu hỏi ngô nghê cũng như các câu hỏi rất thử thách. Và việc trả lời sai hay hỏi các câu hỏi không có chất lượng ấy không nhận được các phản hồi xấu từ phía người dạy hoặc bạn cùng lớp. Khi tất cả các câu hỏi hay câu trả lời đều nhận được các khuyến khích kiểu như “câu hỏi hay lắm”, “nỗ lực của bạn rất đáng khen nhưng câu trả lời chưa đúng lắm” v.v. thì sinh viên mới “yên tâm mà hỏi”.

2. Nâng cao chất lượng câu hỏi

Câu hỏi có chất lượng sẽ kích thích sự học của sinh viên. Và tất cả các câu hỏi quan trọng đều có một mục đích rõ ràng như hỏi thu hút sự chú ý và tham gia của sinh viên, hỏi để kiểm tra, hỏi để thảo luận và trao đổi, hỏi để tranh biện, hỏi để kích não hoặc đôi khi hỏi không vì mục đích hỏi mà vì mục đích tu từ. Dựa vào việc xác định rõ ràng mục đích của câu hỏi, ta có thể chuẩn bị các câu hỏi với nội dung và hình thức phù hợp. Trong quá trình chuẩn bị các câu hỏi có quan trọng, ta có thể phải trả lời hàng loạt câu hỏi như:

mục đích của câu hỏi này là gì?
nên dùng hình thức nào cho điều cần hỏi này?
nó có thôi thúc việc học không?
nó có khơi gợi trí tò mò không?
nó có trả lời được không?
nó có giúp động não không?
nó có tăng sự quan tâm của sinh viên đến vấn đề không?
nó có giúp sinh viên mở rộng tầm mắt không?
nó có giúp sinh viên đặt được hàng loạt các câu hỏi quan trọng khác không?
Trong quá trình giảng dạy, thảo luận, hoặc kiểm tra nhà giáo có thể cần phải quy hoạch một bảng các câu hỏi quan trọng dựa theo mức trí năng của Bloom. Việc này rất có lợi và thường mang lại hiệu quả cao vì các câu hỏi bám sát mục tiêu vốn đã được phân loại theo các mức trí năng này. Đối với mỗi một mức độ đều có các câu hỏi đặc trưng. Các bảng dưới đây liệt kê một số từ khóa hoặc các câu hỏi đặc trưng phù hợp cho các mức độ tương ứng:



i. Mức Biết:

Từ khóa:

ai, những gì, tại sao, khi nào, ở đâu, cách nào, xác định, liệt kê, kể tên, chỉ ra, chọn.

Một số câu hỏi mẫu:

CPU là gì?
RAM lưu trữ dữ liệu như thế nào?
Dữ liệu được xử lí ở đâu?
Việc ______ xảy ra khi nào?
Bạn có thể miêu tả thế nào về chương trình máy tính?
Tại sao lại cần lưu trữ dữ liệu?
Khi nào cần lưu dữ liệu xuống tệp tin?
Bạn có thể nhắc lại khái niệm “thông tin” được không?
Bạn có thể chọn một trong các phương án sau?
Ai là